Czym różnią się odsetki kapitałowe od tych za opóźnienie?

Czasami wspólnicy spółki z o.o. udzielają jej oprocentowanych pożyczek. W umowie mowa jest o odsetkach kapitałowych oraz odsetkach za opóźnienie. Jedyną zauważalną różnicą są inne stopy oprocentowania - w zawieranych umowach odsetki kapitałowe są kilka punktów procentowych niższe od tych za opóźnienie. Czy poza inną wysokością chodzi o te same odsetki i czy można je zamiennie stosować?

Odsetki kapitałowe oraz odsetki za opóźnienie nie mogą być zamiennie stosowane w umowach, bowiem mają odmienną rolę do spełnienia i na tym też opiera się ich podział. Odsetki kapitałowe stanowią formę wynagrodzenia za możliwość korzystania z obcego kapitału (np. pożyczki).

Z kolei celem odsetek za opóźnienie jest sankcjonowanie braku zapłaty w przewidzianym terminie, a tym samym dyscyplinowanie dłużnika w dochowywaniu terminów płatności. Odsetki za opóźnienie bywają także nazywane, choć nie są to właściwe określenia, odsetkami karnymi lub odsetkami za zwłokę.

Odsetki kapitałowe w zasadzie muszą wynikać z umowy. W prawie cywilnym obowiązuje bowiem zasada nominalizmu. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Zatem jeżeli A udzieli pożyczki B na określony czas, a strony nie dokonają zastrzeżenia odsetek kapitałowych, to B może zgodnie z umową zwrócić pożyczkę wyłącznie w takiej kwocie, w jakiej została mu udzielona (tj. w wysokości nominalnej).

Inaczej jest z odsetkami za opóźnienie. Te generalnie wynikają z przepisów prawa. Jeżeli jednak B nie zwróci A udzielonej pożyczki w terminie, to choćby umowa nie stanowiła o żadnej tego typu sankcji na wypadek uchybienia terminowi zwrotu pożyczki, i tak A za okres "zwłoki" może doliczyć odsetki za opóźnienie. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 481 § 1 K.c.).

Zarówno odsetki kapitałowe, jak i odsetki za opóźnienie mogą być odsetkami w wysokości umownej (o stopie oprocentowania określonej umową stron) bądź odsetkami ustawowymi. Ustawodawca wprowadza przy tym zasadę, że jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe. Podobnie gdy stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

Odsetki ustawowe (wynoszące obecnie 8% w skali roku) określa Rada Ministrów, wydając odpowiednie rozporządzenia, kierując się przy tym koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, biorąc pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego.